Van radarstation tot bungalowpark

Van radarstation tot bungalowpark

Lachende meisjes in Duitse bunkers

Nog maar zes jaar geleden gingen ze tegen de vlakte, de zeventien Duitse bunkers op een heuveltop bij Sondel. Van dat oorlogsverleden rest nog slechts een brok beton, in deze vijfde Week van de Geschiedenis te bezichtigen op een bescheiden expositie.

SONDEL. De eerste hing zaterdagochtend al bij Ed Landman aan de telefoon. In het Friesch Dagblad had ze gelezen dat de Duitse militairen van radarpost Eisbär melk haalden bij de boeren uit Sondel. ,,Dat is niet waar, zei die mevrouw. Mijn moeder gaf ze nooit melk. ”Zo gevoelig kunnen de oorlogsjaren nog altijd liggen, al is het denken aan de laatste jaren aanzienlijk minder zwart-wit geworden. Het waren natuurlijk niet allemaal misdadigers, die bezetters.
De exploitatie van Recreatiecentrum Sondel wijst een foto aan: lachende Duitse dames met een melkkan. In het restaurant bij het bungalowpark richtte Landman een bescheiden expositie in over de geschiedenis van het oude kampement. 

De Blitzmädel op het kamp

De post bij Sondel behoort tot een keten van radarstations, waarmee de Duitsers het luchtruim Denemarken en Zuid-Frankrijk bewaakten. Himmelbett heette dat netwerk tegen de geallieerde bommenwerpers.
In kamp Eisbär moet het een vrolijke boel zijn geweest.
De Blitzmädel, vrouwelijke militairen, poseerden in ieder geval allemaal uitgelaten voor de camera.

Als kind maakte Jelte Eppinga uit Sondel het spannende eind van de oorlog mee. ,,De Dútsers woene alle materialen en proviand ôffiere nei Lemmer”, vertelde de Sondeler.
,,De boeren moasten mei harren hynders en weinen meihelpe. Ik wit noch, Hendrik Akkerman soe mei syn hynder fuort, doe waard er ûnder skot holden. Sokke bylden bliuwe op it netflues stean.”
Direct na de bevrijding werden er NSB’ers in het kampement opgesloten.
In 1947 kwam er een vakantiekamp in het bunkercomplex. ,,Skoallebern kamen oeral wei op ‘e fyts. At se it boerd seagen. gong er in gejuich op, want dan wiene se der.”  

Landman en zijn vrouw kochten het vakantiekamp in 1998. De dampige bunkers voldeden niet meer als recreatiewoning. Nog in 2003 kreeg Landman toestemming voor de sloop. De gemeente Gaasterlân-Sleat, het rijk, de provincie, niemand maakte zich druk over de historische waarde van de voormalige radarpost. Dat zou nu onmogelijk zijn. Het ministerie van WVS heeft €21 miljoen ter beschikking gesteld voor het conserveren van het Duitse oorlogsverleden.,, Ik denk dat ik nu geen toestemming meer voor sloop zou krijgen¨, stelt Landman. ,,Dit was nog het enige intact zijnde radarkamp in heel Europa.¨ Hij staat er dubbelzinnig tegenover. Zakelijk gezien is de nieuwbouw veel beter te exploiteren, maar ,,Historisch vind ik het een aanfluiting voor de gemeente¨.
Landman maakte een maquette van hoe Eisbär er ooit moet hebben uitgezien. Eppinga bewondert het werkstuk. Het platgooien van de Duitse gebouwen ging hem wel even aan het hart. 

De maquette van het kamp Eisbär, gemaakt door Ed Landman

,,Der binne noch acht restanten fan bunkers bûten it kamp¨. De Sondeler hoopt dat die ruines als een stille herinnering aan het verleden mogen blijven bestaan. Op het kampement zelf staat nog alleen het oude kolenhok van de Duitsers overeind. Landman: ¨Daar staan nu nog de geiten in, maar dat gaat straks ook plat.¨

Bron: Leeuwarder Courant
Door: Jaap Hellinga, 19 oktober 2009

Hier begonnen veel romances

Het thema van de jaarlijkse week van de geschiedenis is Oorlog en Vrede. Een van de deelnemende clubs is recreatiecentrum Sondel. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het een Duitse radarpost.

Jeannette Beem en Ed Landman, eigenaren van Recreatiecentrum Sondel. Met behulp van het Verzetsmuseum Leeuwarden, Tresoar en particulieren organiseren ze deze week de expositie ´Van Radarpost tot Bungalowpark´. Die verteld hoe de Duitse radarpost Eisbär na de Tweede wereldoorlog een populair vakantiekamp werd.
,,De week van de Geschiedenis heeft als thema Oorlog en Vrede. Anno (Het promotiebureau oor Nederlandse geschiedenis, red.) heeft gevraagd of we daaraan wilden bijdragen met een expositie. Op weinig plaatsen hebben oorlog en vrede zo dicht bij elkaar gelegen.
Voor de Duitsers was de radarpost belangrijk voor de oorlog. Maar in de jaren erna hebben tienduizenden mensen hier vakantie gevierd. Je kunt alleen vakantie vieren als er vrede is. We hebben in ons archief foto’s gevonden van Duitse soldaten die op de rustige momenten hier lagen te ontspannen.
Het is raar, maar als je naast de oude foto’s van latere vakanties legt lijken ze – afgezien van de uniformen – bijna naadloos op elkaar te passen. 

Kok Marten Venema maakt het eten klaar voor de vakantie houdende jeugd

Wat deden de Duitsers hier precies?
,,Tot 1945 stonden hier grote radarschotels. Die gebruikte het Duitse leger om Amerikaanse vliegtuigen uit te peilen, die naar Duitsland vlogen om daar de bommen af te werpen. Hier zaten soldaten over de radarschermen gebogen. 
Als ze wat zagen, belden ze naar het vliegveld in Leeuwarden. Daar stegen dan jagers op met de bedoeling die geallieerde toestellen neer te schieten. De radarpost moest 24 uur per dag bemand zijn. Daarom stonden hier ook slaapbarakken en bunkers. 
Later zijn daar bungalows van gemaakt. De radarpost heette Eisbär, omdat dergelijke radarposten nu eenmaal allemaal een dierennaam hadden. Als je op oude Duitse kaarten kijkt, zie je van Noorwegen toto Frankrijk om de tweehonderd kilometer kleine cirkeltjes. Allemaal radarstations: Leeuw, Gazelle en hier dus: IJsbeer.” 

Hoe ging dat na de oorlog?
,, Toen was de grond van Defensie. Er zijn nog plannen geweest om hier een visverwerkingsbedrijf te beginnen, maar dat is uiteindelijk niet doorgegaan. Lokale bewoners kochten het complex. In de winters gebruikten ze de bunkers om er pootaardappelen op te slaan.
En in de zomers konden recreanten er slapen. Toen de recreatie toenam, is het steeds meer een vakantieoord geworden. Dat nam pas echt grote vormen aan toen Jaap Mulder in de jaren zestig met de scepter zwaaide. Sondel werd een begrip.
Christelijke jeugd uit heel Nederland vierde hier vakantie. Dat was zo’n succes omdat Mulder goed toezicht hield. Ouders hadden vertrouwen in hem, dus durfden ze hun dochters naar Sondel te laten gaan. Als er bijvoorbeeld werd gewandeld liep heus niet zomaar iedereen door elkaar.Voorop liepen de meisjes. Dan – gescheiden daarvan – de jongens. Dan de verloofde stellen om de jongens in de gaten te houden. Dan de getrouwde stellen die de verloofde stellen in de gaten hielden. En tot slot Mulder zelf, die alles overzag.Desondanks hebben heel wat latere echtparen elkaar hier ontmoet.
Wij krijgen nog jaarlijks mensen op bezoek die soms wel dertig of veertig jaar zijn getrouwd en vertellen hoe het hier begon. Mulder genoot sowieso respect. Hij kon zomaar mensen aanwijzen voor corveedienst. Dat kon hij maken.
Dan liep hij door de eetzaal en zei: jij en jij gaan afwassen vanavond.
En dat gebeurde. Hij zorgde bovendien dat er van alles te doen was voor de mensen hier. Daarin was hij zijn tijd vooruit. Er was hier een groot voetbalveld, een zwembad, een openlucht theater met een plek voor 16 mm-films en later een echte filmzaal.
Hij runde zelfs een busdienst langs bezienswaardigheden aan het IJsselmeer. 

Jaap Mulder zingt voor een grote groep kinderen

Na hem heeft een familie het park een tijd gerund. En in 1998 zijn wij er in gekomen. Toen was het wel echt een verouderd complex, hoor. Slapen in de bunkers, dat is toch niet meer van deze tijd. We proberen nu stap voor stap de omslag te maken naar een modern recreatiebedrijf.”

Is niet raar om lol te hebben op een plek met een oorlogsverleden?
,, Hier heeft uiteindelijk nooit een nare nasmaak gehangen van de bezetting. Ik heb er tenminste nog nooit een bezoeker over gehoord. Er is op deze plek niet gevochten. Dus voor omwonenden was dit niet een heel beladen plek.
Dat scheelt. En van wat ik uit de archieven heb begrepen was het in de oorlog ook geen haat en nijd hier. 

De boeren in de buurt gingen redelijk normaal met de Duitsers om, verkochten hen ook eten. Wel opvallend is dat de Duitsers deze plek ook hadden gekozen omdat het mooi en rustig was. Ze hadden al plannen voor na hun ‘overwinning’. Dan moest dit een kuuroord worden.  En als je de omgeving ziet, snap je dat: dit is één van de mooiste plekken van de provincie. Bij uitstekgeschikt voor recreatie, dat hadden ze wel door.”

Friesch dagblad – Sneinspetiele
door: Wouter Smilde, 17 oktober 2009