Van stookhok naar (zomer)-verblijf
Dit soortte stookhok als boven naast de boerderijen in Gaasterland is streek gebonden. In andere streken is het stookhok/bakhuis soms kleiner en compacter. Al deze huisjes stonden los van de boerderij. Hierin werd het eten gekookt en bereidt en gewoon stookhok genoemd. Via een zijdeur bracht men het eten in de boerderij op tafel.
Na 1880 kwamen de coöperatieve melkfabrieken op, waarmee het niet meer nodig was de melk op de boerderij te verwerken tot kaas of boter. Als gevolg daarvan werden er na 1900 geen boerderijen met melkkelders meer gebouwd. Van oudsher zijn de boerderijen zich aan het ontwikkelen. De melkkelder werd dan gewoon als kelder gebruikt met daarboven gelijkvloers het keukengedeelte.
Zoveel ruimte zat er niet in een stjelpboerderij. Een lange gang achter het woongedeelte, de melkkelder met daarboven de opkamer of slaapkamer, dan 1 of 2 (mooie)kamers of slaapkamer en in later tijden slaapkamer op zolder. De boerderijen die eertijds door de Grietman(nen) van Gaasterland werden gebouwd en verhuurd waren meer mans dan de boerderijen die door de boer zelf met eigen geld werd gebouwd. Ze waren kleiner en bescheidener van stuk.
En…… er moest ook nog een plek zijn om te koken en te wassen.
Stookhok
Om maar even bij de stjelpboerderijen te blijven in de Gaasterlandse regio, dezen werden gebouwd tezamen met een stookhok zoals op bovenstaande foto.
Bij de nieuwbouw stonden het stookhok los van de stjelp, dit wegens brandgevaar. Later kwam een houten doorgang naar de boerderij en weer later was dit van steen. Bij sommige boerderijen bleef het stookhok los van de boerderij of met een houten schot aan de voorkant met daarachter het ‘bjinstap’, (melkbussen schoon boenen, enz).
In het stookhok zat dan een kachel (openhaard gedeelte) en hier werd het eten (voor)bereid en water warm gemaakt voor velerlei gebruik, zoals wassen van kleding, een driehoekig rekje voor de potkachtel met kleding en of doeken er op om te drogen. In het voorjaar verhuisde het gezin naar het stookhok om daar de zomer door te brengen en om in de herfst weer naar de voor/opkamer te verhuizen waar het veel knusser en warmer was met een hout/turf kachel er bij. En de gang en mooie-kamer beleven dan veel schoner in de zomer, de boer en arbeiders hadden in de hooitijd soms veel ‘jesje’ aan de sokken en sleepten dit dan mee naar binnen.
In het stookhok zat in het achterste gedeelte ook nog een houten schut tot de zolder toe en daarachter had men een paar varkens lopen.
Bij sommige stookhokken is in de achtermuur nog een ronding te zien waardoor de varkens naar buiten konden.
Door de vooruitgang en geleidelijke verbetering van het wooncomfort verloor het stookhok deels zijn functie. Het kook gedeelte kwam nu op een plek in de stjelp. De hedendaagse keuken.
De schoorsteen en soms de hele voorkant van het stookhok werd dan verwijderd en hiervoor in de plaats kwam een nieuwe muur met twee ramen er in.
Na verloop der jaren gaf een ieder zijn eigen draai aan dit verblijf. Marten Melle van der Goot geboren in 1905 en woonachtig aan de Jac. Boomsmastraat 62 heeft nadat hij zijn rijbewijs heeft gehaald van het stookhok een autogarage gemaakt. Bij de familie Eppinga van het streekmuseum te Sondel is na 1918 het stookgedeelte met schoorsteen verwijderd. Zomers woonde men hier.
De kop-hals-romp met stookhok op bovenstaande foto was van de familie Wiebe de Vries. Hun zoon Willem de Vries geboren in 1948 vertelde dat er een potkachel in stond waarop gekookt werd, maar ze hebben er in de zomerperiode nooit gewoond, wellicht zijn ouders wel. En ze hadden in een afgebakend stuk tegen het achtereind van het stookhok zwarte-brand. Hiervoor stonden er paarden op deze plek en daarvoor liepen er een paar varkens in. De etensresten gooide men dan over het houten schot naar de varkens. Ook hier zat in de achtermuur een ronding voor de varkens naar buiten.
Meine Dijkstra geboren in 1940 aan de Wyckeler Ywert had er een kachel in om het eten te koken, dan een houten schot en daarachter stonden een 4 -tal koeien zo rond 1940-45 en weer later de tilbury en dergelijke goederen. Aan de achterkant zat altijd al een grote dubbele deur.
Familie Dooper aan de Delbuursterweg hebben nooit in het stookhok gewoond, aldus Bouwe, wel het eten koken eertijds. Op zolder lagen briketten te drogen.
Sommige hebben het helemaal opgeknapt en geïsoleerd en wonen knus in dit kleine verblijf. Of zoon of dochterlief nemen hun intrek met zijn of haar ega. Terwijl anderen dit als opslag gebruiken. En zo heeft een ieder zijn eigen draai aan het aloude stookhok gegeven wat zijn benaming al lang heeft verloren.