Schoolmeesters
In 1806 is er in ons land een wet tot stand gekomen die het lager onderwijs regelde. Door die schoolwet verloor de oude Hervormde (of Gereformeerde) Kerk de zeggenschap over het onderwijs aan de staat. De openbare school (Staatsschool)ontwikkelde zich geleidelijk in neutrale richting. Op veel openbare scholen verdween de bijbel uit het lesprogramma.
Na een nieuwe Grondwet van 1848 werden na 1857 steeds meer bijzondere scholen opgericht. Men wilde graag weer een “School met den Bijbel” hebben. Aan het eind van de 19e eeuw ging het Openbaar Lager Onderwijs achteruit en het Christelijk Lager Onderwijs vooruit. Veel kinderen op de Openbare school waren Gereformeerd of Hervormd of Katholiek.
In de Leeuwarder Courant van 1912 staat geschreven ” De openbare school bevredigt niet, omdat ze ‘t gemoedsleven geen voedsel geeft, zooals uit de uitspraken harer voorstanders blijkt”.
Hoe ging dit in Sondel
Mogelijk werd een vooraanstaand persoon van het dorp werd aangesteld om kinderen taal en rekenen te leren. In veel gevallen is dit in samenwerking gaan met de kerk. Een onderkomen werd gezocht om les te kunnen geven. In 1661 was er in Sondel al een schoolmeester. Voor meesters was het geen vetpot, daar men veel gevallen een bijbaantje had als dorpsrechter, koster of voorzanger.
In 1829 werd een aanvraag ingediend voor een nieuw Schoolgebouw. Er wordt gesuggereerd dat er al een schoolgebouw stond en dat dit gebouw aan vervanging toe was? En waar stond dit oude gebouw?
Wellicht op dezelfde plek, nu Jac. Boomsmastraat 4, in 1832 was dit kadaster Blk C201a. De woning en erf er naast is Blk C201. Mogelijk komt Blk C201a voort uit Blk C201. (kerk en school en de woning er naast allen ‘onbelast’.)
De volgende advertentie in de Leeuwarder Courant geeft aan dat er in 1865 een aanbesteding is voor het afbreken der bestaande en stichten van een nieuwe onderwijzerswoning, alsmede de verlening van het schoolgebouw.
Dit is de Jac. Boomsmastraat 4. 1940-80 de smederij van Homme en Froukje Riemersma. De onderwijzerswoning staat ernaast, Jac. Boomsmastraat 6, waar hedendaags Gre Osinga woont.
1893 is er weer een aanbesteding bij het Gemeentehuis ingediend van de verbouwing van de openbare school te Sondel.
22 dec. 1661 deed mr Lolcke Sioerds, schoolmeester te Sondel belijdenis te Nijemirdum. Zijn vrouw Trijn Jacobs deed op 16 maart 1662 belijdenis te Sondel. Op 11 aug. 1678 werd hun zoon Sjoerd gedoopt.
In maart 1685 was Evert Jansz schooldienaar te Sondel. op 30 april 1696 was hij nog steeds in functie. In nov. 1702 was hij hier ontvanger en dorpsrechter, dus stellig ook nog schoolmeester.
Op 22 feb. 1711 deed Jan Sijbrens schoolmeester te Sondel hier belijdenis. Op 25 febr. 1724 liet hij twee zoons Sijbren en Rein dopen. Op 30 sept. 1725 werd Bregt gedoopt. Hij was in 1728 nog in Sondel.
In 1772 was Johannes Nolles Schotanus hier als schoolmeester en dorpsrechter. Johannes trouwde Sijtske Harmens in nov. 1742 te Sondel. Hij is 9 febr. 1769 op 53 jarige leeftijd overleden te Sloten.
1 mei 1799 werd Lucas Gerbens (Bouwman) schoolmeester. Hij ontving in 1805 een boekgeschenk namens de voormalig Raad van Binnenlandse Zaken. Hij trouwde op 21 aug. 1808 te Oudemirdum met Trijntje Marcus Rodenburg geb. 1783 te Leeuwarden. Hij heeft nimmer een rang behaald. Het traktement bedroeg in 1804, 153 gulden en in 1810, 243 gulden.
Hij overleed op 10 jan. 1848, oud 84 jaar en 2 maanden. Hij was toen met pensioen, want hij werd omschreven als “oud-onderwijzer”.
Juli 1846 is de 33 jarige Arjen Dirks Duijff (geb. 1815 te Balk) schoolmeester. Hij trouwt op 20 mei 1846 met Hendrikje Fekkes van der Goot. Dochter Trijntje wordt in 1848 in Sondel geboren. In (rond) 1846 woonde hij al in Sondel en was al aangesteld als hulponderwijzer.
Arjens Duijff kreeg in het voorjaar van 1861 eervol ontslag. In 1862 krijgt hij een pensioen van 109 gulden per jaar van de Staat, als gewezen hoofdonderwijzer van Sondel.
In de zomer van 1859 was Martinus Luthmers hier aan deze school werkzaam als hulponderwijzer.
Op 8 juni 1861 kreeg Gerrit Rintje van der Veer, geboren 31 jan. 1930 te Tjerkwerd een vaste aanstelling als schoolmeester. Hij was hier reeds provisioneel. Trouwde 2 maart 1861 te Leeuwarden met Reintje R. Ringnalda.
In 1873 vertrok hij naar Mirns-Bakhuizen.
1 okt. 1873 werd Sijbren Nijdam, geboren te Roordahuizum als zijn opvolger aangesteld. Hij is op 20 okt. 1869 getrouwd met Elisabeth de Vries. 14 april 1896 wordt door de Raad van de Gemeente besloten om Nijdam wegens meerdere werkzaamheden een gratificatie van 100 gulden te geven. Per 1 jan. 1912 krijgt meester Nijdam eervol ontslag, wegens het bereiken van zijn 65 jarige leeftijd.
Vanaf 25 mei 1899 is Wytze Gerrits Hilverda onderwijzer in klas 1t/m 3. Na in een aantal woningen in Sondel te hebben gewoond komt Hilverda in april 1912 in het schoolhuis te wonen. Hij is getrouwd op 17 mei 1905 te Witmarsum met Aafke Wykel. 1909 komt er een verzoek binnen van W. Hilverda voor een vergoeding van 75 gulden voor zijn huurhuis.
16 April 1914 is hij benoemd als kassier der Coöperatieve Boerenleenbank te Balk. 12 mei 1914 verhuisd het gezin naar Wijckel. Blijft hij dan onderwijzer in Sondel? Van 2 febr. 1920 tot april 1920 is hij tijdelijk onderwijzer in Sondel.
Van 1912 tot 1914 is Klaas van der Werf hier schoolmeester.
11 nov. 1914 schrijft Pieter Terpstra, geboren 1887 te Dongjum, zich in bij de Gemeente, voordien onderwijzer te Bergumerheide. Hij trouwt op 29 okt. 1914 met Pietje Tadema. En vertrekt nov. 1919 naar St. Nicolaasga. Hij is 12 juni 1930 overleden.
Sedert 1920 was Gerrit Rienstra afkomstig van Egmond aan Zee hier als schoolmeester. Op 7 nov. 1921 vertrok deze naar St. Nicolaasga.
In dat jaar werd Johannes Posthuma tot zijn opvolger benoemd. De school werd 1 april 1926 opgeheven. Posthuma werd toen in Marrum benoemd. Nieuwe bewoner van het schoolhuis voor een aantal maanden is Tjebbe van Dijk. 12 mei 1927 komt Harmen Douwes Boersma van de Beuckenswijk hier te wonen.
Op 30 maart 1911 wordt de Vereniging voor Christelijk onderwijs te Sondel opgericht in de Hervormde kerk. Het eerste bestuur bestond uit de volgende personen: Sybren Samplonius, Klaas Veltman, Hendrik Pelsma, Riemer Ottema, Pieter Boomsma en Tjeerd Visser.
Op 26 mei 1921 als eerste hoofd onderwijzer die ook in het schoolhuis woont is Albert Kingma met zijn vrouw Baukje van der Meer. Ze blijven maar tot dec. 1923 en vertrekken naar Oudega.
Dan komt Jacob van der Heide als hoofdonderwijzer in het schoolhuis op 17 dec. 1923 van Heerenveen met zijn vrouw Aletta Blaauwendraad. vd Heide vertrekt weer op 2 mei 1930 naar Veenwouden.
Vanuit Assen komt Klaas Boerstra binnen op 12 juni 1930 en wordt benoemd als hoofdonderwijzer en dus woonachtig in het schoolhuis. Hij is getrouwd op 23 aug. 1923 met Martje Stellingwerff. 1 febr. 1959 vertrekt Klaas Boerstra met zijn gezin naar Amsterdam.
Meester Ate de Boer is van 1 jan. 1934 tot 1946 in klas 3 en 4. Hij kwam bij Harmen en Hinke van der Veer in de kost.
Meester Roelof Vogelzang komt in dec. 1946 in de helft van de woning van Hendrik Klootwijk.
Van uit Lioessens komt Foeke Visser als nieuwe hoofdonderwijzer vanaf 1 febr. 1959. Met zijn vrouw Tryntsje Bakker betrekt hij het schoolhuis. Visser blijft tot 1975 aan school staan.
Hielke Smink komt dec. 1968 in plaats van meester Jan van der Meer die dan vertrek naar St. Nicolaasga.
Hier staan niet alle (hoofd)onderwijzers (essen) op. In het boek boek “Christelijk onderwijs te Sondel 1911 -1986” staat alles veel uitgebreider. Het boek “Sondel door de eeuwen heen” omschrijft dat het soms een komen en gaan is van leerkrachten.
Op het juiste moment moest er wel een Herv. of Geref. leerkracht worden aan gesteld. Bij het plaatsen van een advertentie in de krant stond dan dat men ‘Belijdend lid van de Hervormde of Gereformeerde kerk’ moest zijn.
In febr. 1939 is deze school door de Gemeente verkocht aan smid Homme Riemersma, zie onderstaande. Meer info op de volgende link aan wie het gebouw in tussentijds is verhuurd. (komt nog)
Op 15 juli 1963 is de vereniging opgericht voor Chr. kleuteronderwijs te Sondel e.o. Het bestuur vindt het verantwoord om een semi-permanent gebouw te kopen. De kosten van dit houten gebouw, de grondaankoop, de aanleg van een speelplaats met betegeling en de inrichting vergen een bedrag van 25.000,- gulden.
Het is de bedoeling dat men kan intekenen op coupures van bedragen van 25 gulden tot 1000 gulden.
Toenmalig bestuur bij oprichting; Jaap Mulder, Kees Haagsma, Jelle Bangma, Gooitzen van der Werf, Klaaske Beuckens-Ferdinands, Marie Pelsma- vd Haar en Jan Bangma.
Mei 1964 gaan de 32 kleuters onder leiding van juf Seaske Luinenburg naar de gloednieuwe kleuterschool. Daarbij zitten ook kleuters uit Nijemirdum en Wijckel. Deze kleuters hebben hiervoor al enkele maanden school gehad in een verblijf op het Recreatiekamp Sondel van Jaap Mulder.
Kleuterschool in 1968, dak van de lagere school zichtbaar.
De kleuterschool heeft tot jan. 1985 dienst gedaan, de kleuters zijn bij de lagere school ingetrokken die in 1985 uitgebreid is met 104 kante meter ruimte. De lagere school heet voortaan ,,Kristelike skoalle op ‘e Terp”
1972 – De lagere school wordt grondig verbouwd, de kinderen krijgen les in het gebouw ‘Irene’ te Wijckel. elke dag met de bus op en neer van Sondel naar Wijckel. Nov. 1972 krijgen de kinderen weer les in de verbouwde school.
Begin jaren 1990 zijn scholen een samenwerkingsverband begonnen, dit is uitgegroeid tot 11 basisscholen, het overkoepelend orgaan heet dan Nije Gaast.
Juni 2019, het hing al enige tijd in de lucht dat de school dicht zou gaan , omdat er te weinig leerlingen zijn. nu is het bewaarheid, nog 1 jaar en dan gaat de school midden 2020 dicht.