Radarkamp Eisbär
Us Doarp Sondel
Der is al in hiel soad oer sein en skreun,
dy bange jierren ûnder de besetter,
al foel dat plan foar’t Tredde Ryk yn ’t wetter,
miljoenen hawwe de ellinde preuun.
Uteinlik waard de fijân wer ferdreaunen
geandewei waarden de tiden better,
no binne wy tsientallen jierren letter,
guon dingen binnen lykwols altyd bleaun.
Gedachten bygelyks en prakkesaasjes,
de gruute fraach: wat barde der eksakt?
libbet en ûnder nije generaasjes.
By Sondel bleau in bunkerkamp yntakt,
dat letter brûkt waard foar de rekreaasje,
it is in byld dat je noch hieltyd pakt.
Tekst: Eize de Boer
Bnkers in Sondel wijken voor vakantiehuizen
SONDEL – De eigenaren van recreatiecentrum Sondel willen alle zeventien bunkers op het terrein vervangen door 35 tot 40 recreatiewoningen. De bunkers uit 1942 zij te vochtig om nog langer te verhuren aan groepen scholieren of voetballers. Ze voldoen volgens de eigenaren niet meer aan de kwaliteitseisen van deze tijd. De laatste jaren zijn de ruimtes al moeilijk te verhuren. Dit jaar worden nog mar vier bunkers verhuurd.
Het college van burgemeester en wethouders van Gaasterlân-Sleat is het met het plan van eigenaren Ed Landman en Jeannette van Beem eens en legt het plan voor aan de gemeenteraad.
Die beslist eind september of het bestemmingsplan gewijzigd mag worden en de sloop van de bunkers kan doorgaan. Volgens B&W moet de ontwikkelaar, Tasta Bouw, financieel nog wel water bij de wijn doen.
Als er niet al te veel bezwaren binnenkomen bij de gemeente en het weer mee zit, staan de eerste recreatiewoningen er in januari al. Tasta Bouw gaat steeds per vier kavels bouwen. Die moeten eerst wel verkocht zijn. De prijs van een woning is nog niet bekend. Als de raad akkoord gaat, wordt er begin oktober een informatieavond belegd voor de inwoners van Sondel.
De eigenaren zeggen het park, inclusief de camping, te moeten verkopen als de raad beslist dat de bunkers niet gesloopt worden. ,,Dan is het financieel niet langer te doen en is het einde verhaal”. Aldus Ed Landman.
De bunkers zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duiters gebouwd als radarpost. Omdat zij historische waarde hebben, heeft de gemeente naar eigen zeggen de mogelijkheid om op een deel van het terrein een museum op te zetten ook bestudeerd. Zij heeft gekeken naar voorbeelden in binnen- en buitenland, maar kwam tot de conclusie dat een museum niet uit kan.
Bron Leeuwarder courant – 20 aug. 2002
Plan sloop bunkers in'kamp' Sondel
Ondernemer wil er bungalows voor terug
Door Catrienus Meijer
SONDEL. Het ziet er niet uit. Aan de buitenkant onooglijk en van binnen onbewoonbaar. De 17 voormalige bunkers in het recreatiecentrum Sondel verdienen de sloophamer. Eigenaar Ed Landman heeft bij de gemeente Gaasterlân-Sleat daartoe een vergunning aangevraagd. ‘Dat het er nu maar snel van mag komen’, hoopt hij. Want het water staat hem tot aan de lippen. Al sinds jaren komen er geen groepen meer naar het voormalige ‘kamp’ Sondel. En dit voorjaar bleef de camping leeg. ‘Met Hemelvaart hadden we vier kampeerders.
Normaliter zitten we dan vol’. Afsluiting van de weg richting Sondel als gevolg van de aanleg van een rotonde in de N359, was daar volgens Landman de oorzaak van. ‘Alles en iedereen ging nu aan ons voorbij’. Bij de provincie Fryslân diende hij een schadeclaim in.Nee, allemaal rooskleurig staat het er niet voor. Om een uiteindelijke strop om de nek voor te zijn kaartte Landman anderhalf jaar geleden een soort ‘overlevingsplan’ aan bij de gemeente Gaasterlân-Sleat. Sloop van de bunkers en de bouw van bungalows zijn daarvan de voornaamste ingrediënten. Maar het vlotte sindsdien niet erg. Tot ongenoegen van de recreatieondernemer die alsmaar dieper in de problemen raakt. ‘Als het nog langer duurt kost het ons de kop’, verzucht hij, ‘gaat het niet door is het verhaal voor ons over en uit’.
Bungalows
Landman, sinds 1998 eigenaar van het recreatiecentrum Sondel, werkte samen met Tasta Bouw uit Leeuwarden een plan uit voor opwaardering van het 5 hectare grote gebied. Op de kavels van elk ongeveer 400 m2 wil hij de bouw van bungalows mogelijk maken. Op de plaats waar nu nog de 17 bunkers staan zouden straks ongeveer 36 bungalows moeten komen. ‘Het verhaal van 50 bungalows is niet reëel’, zegt Landman, ‘we hebben dat alleen maar bij de gemeente neergelegd als optie voor het bestemmingsplan. Als je je vastpint op 40 zet je de zaak op slot. Binnen de provinciale regels is 50 mogelijk. Dus waarom die ruimte niet laten?’ Het huidige plan dateert uit 1942.
Landman wil het plan in fasen ontwikkelen. Dit jaar als had hij een modelwoning willen laten bouwen maar nu de sloop en een bouwvergunning op zich laten wachten, zit dat er voorlopig niet in. Over de kosten van het plan kan Landman nog niets zeggen.
‘We zullen proberen de bungalows budget neutraal te realiseren. Met de opbrengsten uit de grondverkoop willen we het recreatiecentrum een nieuwe impuls geven’. Wat de gegadigden voor de door Tasta Bouw gebouwde bungalows gaan betalen is evenmin nog bekend.
De camping op het recreatiecentrum blijft buiten de plannen. ‘Dat is allemaal prima voor elkaar’, zegt Landman. Hetzelfde geld voor de fraai aangelegde zwembaden achter in het park. Wel gaan de bijgebouwen en de kantine tegen de vlakte. Ze komen overigens pas in een latere fase aan bod evenals de nog vier in redelijke staat verkerende bunkers waar binnenkort nog een aantal groepen in zal verblijven.
In principe….
Landman had er op gehoopt dat de gemeenteraad zich al in augustus over de sloop en bouwvergunning had gebogen. Dat is niet het geval en het is ook nog maar de vraag wanneer dat het geval is. ‘Daar is nog helemaal geen zicht op’, zegt wethouder Willem Sprik desgevraagd. Bij de gemeente Gaasterlân-Sleat wordt overigens positief gereageerd. Sprik zegt dat het college er ‘in principe’ positief tegenover staat. ‘Het centrum is aan een totale renovatie toe’, meent hij.
‘wat er nu staat is niet meer van deze tijd’. De wethouder wil de eigenaar in zijn plannen tegemoet komen en de ruimte bieden. Echter ook een beperking laten gelden.
Het nieuwe bestemmingsplan zal volgens Sprik niet meer dan bouw van 40 bungalows mogelijk maken. ‘Je moet kijken naar de oppervlakte die voor dat doel is bestemd. Het moet wel verantwoord zijn. Die ruimte is gewoon te krap’. Sprik hoop binnenkort met de omwonende om tafel te kunnen om de kwestie door te praten. Er wordt een soort voorlichtingsavond belegd.
Van de inbreng zal afhangen of de gemeente totale sloop voorstaat of een enkele bunker willen laten bestaan. ‘We zijn daar op zich geen voorstander van en ik kan mij ook niet voorstellen dat er een grote affiniteit is met de bunkers’. Mocht die er al zijn is het volgens Sprik slechts een ‘herinneringswaarde’. Nee, we willen de ondernemer de ruimte bieden en niet voor de voeten lopen.
Die ondernemer is overigens wel van plan de structuur van het gebied, waar het gaat om een fraaie eikenlaan, in stand houden.
Ed en Jeanette Landman kochten het recreatiecentrum in 1998 van de familie Schuurman die het bedrijf 20 jaar onder haar hoede heeft gehad. Het centrum dateert oorspronkelijk uit 1941. Duitsers zetten er houten barakken neer die een jaar later alweer werden vervangen. Er kwamen stenen gebouwen voor in de plaats. Die werden op hun beurt in de jaren 1943 en 1944 vervangen door de huidige stenen bunkers. Voor de helft werden ze onder de grond gebouwd.
Met de bouw werd het in die tijd niet zo nauw genomen. ‘De Duitsers trommelden er inwoners van de omliggende dorpen voor op en die voelden er weinig voor om er hechte gebouwen van te maken’. Meest heikele is het gebrek aan cement tussen de muren. ‘Men voelde er niet zoveel voor om voor de Duitsers te werken en bedachten allerlei manieren om hen dwars te zitten’.
Ondanks de gebrekkige bouw hielden de 17 bunkers stand maar zijn inmiddels voor het merendeel onbewoonbaar geworden. ‘Het ongedierte kan er gemakkelijk binnen dringen en ze zijn enorm vochtig’.
Nadat ‘foute Nederlanders’er na de oorlog door de NSB werden vastgehouden, werd het in 1947 in gebruik genomen als groepsverblijf. ‘Dat kon in die dagen prima. Men stelde toen hele andere eisen dan vandaag de dag’. Een glorietijd beleefde het ‘kamp Sondel’, zo het in de volksmond bleef heten, toen Jaap Mulder uit Sondel de latere burgemeester van Tytjerksterdiel, het in 1953 aankocht.
Bron: Balkster Courant 22 augustus 2002
Inpassen historische bunkers in nieuwbouwplan 'moeilijk'
SONDEL. Als het aan de gemeente Gaasterlân-Sleat ligt mogen alle 17 bunkers in het recreatiecentrum Sondel, tegen de vlakte. Hoewel er sprake is van historische waarde blijkt het handhaven van een enkele bunker ondoenlijk. ‘Ook al omdat het zeer moeilijk zal blijken om de gedateerde bunker in het gemoderniseerde recreatiecentrum in te passen’, schrijven burgemeester en wethouders aan de gemeenteraad. Die buigt zich volgende week over het plan van eigenaar Ed Landman, om alle bunkers te slopen en nieuwbouw van bungalows mogelijk te maken.
Het plan van Ed en Jeanette Landman voorziet in de sloop van alle uit de Tweede Wereldoorlog daterende bunkers. Ze zijn er slecht aan toe en vrijwel niet meer te herstellen. De bunkers werden in 1942 in opdracht van de Duitsers gebouwd als radarpost. Vanwege het historische karakter overwoog de gemeente nog wel één of meer bunkers als herinneringsobject in stand te willen houden. Daar wordt nu van afgezien omdat één enkele bunker het verhaal van toen onmogelijk kan weergeven. ‘Men zou daarvoor het geheel moeten kunnen aanschouwen en als het ware beleven hoe de bunkers in hun strakke situering langs de bomenlaan de verderop in het weiland gelegen radarposten aansturen’.
Sloop van de 17 bunkers is dus onontkoombaar. Verder voorziet het plan in de sloop van de kantine, de dienstwoning en gebouwen rond het zwembad. Ervoor in de plaats wil Landman 36 bungalows, een recreatiegebouw en twee dienstwoningen laten bouwen. De camping op het complex wil hij opwaarderen waardoor onder meer een toiletaccommodatie wordt vergroot.
Burgemeester en wethouders plaatsen kanttekeningen bij de bouw van een tweede dienstwoning. Volgens de beleidsregels in gemeente en provincie kan op een bedrijfsaccommodatie nooit meer dan één bedrijfswoning worden gebouwd en het college wil zich daar aan houden. Voor Landman is er nog wel de mogelijkheid het plan toch te realiseren maar zal dan een gedegen onderbouwing van de noodzaak van een tweede woning moeten indienen. Middels een artikel 19-procedure zou dan alsnog een tweede woning mogelijk kunnen worden. In het verleden hebben op het complex sinds 1998 in eigendom van de familie Landman, overigens drie dienstwoningen gestaan.
Dinsdagavond buigt de gemeenteraad zich over het nemen van een voorbereidingsbesluit hetgeen de plannen van Ed Landman uiteindelijk mogelijk moet maken. Nu al luid de verwachting dat een deel van de plannen pas na 2003 kan worden uitgevoerd.
Dit in verband met het Bestemmingsplan Buitengebied dat de gemeente binnenkort de inspraak inbrengt.
Bron: Balkster Courant 19 september 2002
Bunkers Sondel mogen plat
De bunkers dateren uit 1942. Op last van de Duitsers werden ze in dat jaar gebouwd. Uit het oogpunt van historische waarde pleitte Sake Mollema (FNP) er voor enkele bunkers die nu nog buiten het centrum te vinden zijn als klein monument in ere te herstellen. In overleg met Mar en Klif en de vereniging Gaast en Klif zou er een klein museum ingericht kunnen worden.
In één van de bunkers zou een permanente overzichttentoonstelling kunnen komen rn ook zou de vroegere radar terug geplaatst kunnen worden.
Zo’n radar is ergens in Dwingeloo nog wel te vinden’, wist wethouder Willem Sprik. De mogelijkheden zullen worden onderzocht.De fam Landman is nu een stapje verder in haar streven de 17 oude bunkers te slopen. Een deel wordt allang niet meer gebruikt. Ze zijn er slecht aan toe, met name groepen, in onder te brengen. Op de plek wil de familie straks 40 bungalows bouwen en een beheerderswoning. Graag zag het een tweede beheerderswoning gerealiseerd maar daar voelt de gemeente vooralsnog niets voor. Op de foto de bunkers in het recreatiecentrum.
Bron: Balkster Courant 26 september 2002
Onderzoek exploitatie bunkers in Sondel
Bunkers in voormalige radarkamp worden gesloopt.
BALK/SONDEL. De gemeente Gaasterlân-Sleat gaat samen met Informatiecentrum Mar en Klif onderzoek doen naar de mogelijkheid een bunker in Sondel in te richten als museum. In de bunker zou de historie van het kamp Sondel tot uitdrukking moeten worden gebracht. Het idee is een gevolg van de sloop van de 17 bunkers in het voormalige radarkamp in Sondel tijdens de Tweede Wereldoorlog gebouwd en bekend als ‘Kampf Eisbar’. De bunkers werden jarenlang gebruikt als recreatiewoningen. De toestand is nu echter zo slecht dat sloop de enige optie is. Eigenaar Ed Landman wil er 36 tot 40 bungalows voor in de plaats bouwen.
Waarde vanuit historische oogpunt is de belangrijkste drijfveer om tot inrichting van een bunkermuseum te komen. Buiten het terrein van het kamp zijn nog enkele bunkers te vindenin een aangrenzend weiland. Daarvan zou er één voor dat doel geschikt gemaakt kunnen worden.
Uit eerste verkennende besprekingen blijkt daar wel mogelijkheden toe. Maar woensdagavond, tijdens een bijeenkomst in het gemeentehuis in Balk, werd aan die optie getwijfeld. Sondeler Feike Samplonius noemde het ‘reuze zonde’ als alles van het huidige terrein zou verdwijnen.
‘Iets moet er toch kunnen blijven bestaan’, stelde hij voor en pleitte ervoor bij de entree van het terrein een symbolisch monumentje op te richten. ‘Straks is alles weg, dan hebben we niets meer’. Samplonius kreeg steun van Jacoba Bakker die namens Plaatselijk Belang Sondel de wens tot een soort herinneringsobject onderschreef.
Projectontwikkelaar Hans Tadema legde na afloop van de bijeenkomst desgevraagd uit, best mee te willen denken over een herinneringsplan. Volgens hem kan een bunker buiten het centrum een optie zijn maar ook wellicht een monument nabij de entree. ‘En misschien is een soort museum in het centrale gebouw een optie’. Overwogen is wel om één van de 17 bunkers in het kamp te behouden.
De geschiedenis van de plek pleit er daarvoor. ‘Sondel’ is waarschijnlijk het nog enige intact zijnde radarkamp. Met name de hoeveelheid en opstelling van de bunkers bepalen dat. Inpasbaarheid van een bunker in het reorganisatieplan is echter niet mogelijk. Bovendien wordt er aan getwijfeld of die ene bunker het beeld van een compleet radarkamp kan oproepen. De historie zou alleen recht gedaan worden ‘als het geheel gehandhaafd zou blijven’. Maar dat vergt gigantische investeringen.
De bunkers zijn van zodanige slechte kwaliteit dat er vermogens geïnvesteerd moeten worden om ze weer voor gebruik geschikt te maken. Daarom besloot Ed Landman, sinds 1998 eigenaar van het recreatiekamp, tot de sloop en nam Tasta Bouw uit Leeuwarden in de arm voor het maken van een plan. Dat gaat uit van de bouw van 36 tot 40 bungalows op kavels van tussen de 350 tot 700 m². Daarnaast voorziet het plan in een totale opwaardering van het terrein, de bouw van een beheerderwoning en een centrumgebouw met vijverpartij. De mogelijkheid bestaat dat in dat gebouw een overdekt zwembad wordt aangebracht.
Het huidige zwembad, in de open lucht, verdwijnt. De kavels gaan inclusief te bouwen woningen ongeveer 120.000 euro kosten. Piet Braam gaf gisteravond namens Tasta tekst en uitleg over het plan tot herinrichting van het terrein dat bekendheid kreeg onder de naam ‘Recreatiecentrum Sondel’. Die naam houdt het overigens niet.
‘Bij een nieuwe invulling hoort ook een nieuw logo’, meende hij.
Voor het toekomstige centrum is daarom ‘Recreatiepark Sondeler Gaast’ bedacht. ‘Met elkaar willen we er een mooi plan van maken’, hoopt Braam, ‘het kan een toegevoegde waarde zijn’ Opwaardering van het centrum is noodzakelijk’. Wethouder Willem Sprik onderschreef eerder op de avond die stelling. ‘Een kwaliteitsslag kan altijd plaats vinden’, stelde hij, ‘dat moet hier realiseerbaar zijn’.
Gaasterlân-Sleat wil de opwaardering van het voormalige kamp wel mogelijk maken. De gemeenteraad nam eerder al een voorbereidingsbesluit.
En onlangs werd de procedure om uitvoering van de plannen mogelijk te maken, gestart. Als er geen bezwaren tegen het plan komen zou eind augustus met de sloop van de bunkers begonnen kunnen worden.
Een vergunning daartoe is ook bij de gemeente aangevraagd. Vooruitlopend daarop wil de gemeente middels een versnelde procedure de bouw van een voorbeeldwoning mogelijk maken.
Bron: Balkster Courant 6 febr. 2002
Stichting wil radar terug op historisch affuit kamp Sondel
Bureau stelt historische waarde vast
SONDEL. Bijna een jaar gelden maakte Ed Landman zijn plannen voor de sloop van de bunkers in ‘kamp’ Sondel, bekend.
De 17 voormalige bunkers in het sinds de jaren vijftig als recreatiecentrum in gebruik zijnde park, waren zodanig slecht dat van acceptabele huisvesting voor vakantiegangers geen sprake meer kon zijn.
Sloop was de enige optie waarna herbouw middels 36 bungalows zijn beslag moet krijgen. Inmiddels is het zover dat de modelwoning af is. Maar de bunkers moeten nog worden gesloopt. Om gestalte te geven aan de herinneringswaarde van het gedurende de Tweede Wereldoorlog niet onbeduidende kamp., ijveren de Stichting Gaast en Sted uit Balk en Mar en Klif uit Oudemirdum voor een soort herinneringsmonument. Door het plaatsen van en radar op een affuit op een perceel grond dat aan het kamp grenst, zou dat gestalte moeten worden gegeven. Plannen hiertoe worden onderzocht.
Op de landerijen van Maatschap Smink en Pinne Veltman staan nog enkele bunkers uit de tijd dat de Duitsers zich hier in de Tweede Wereldoorlog ophielden. Op een affuit stond een 8 meter hoge radar opgesteld waarmee nauwlettend het luchtruim in de omgeving in het oog werd gehouden.
De sokkels zijn nog in goede staat, de nabij gelegen bunkers minder.
Na de oorlog verloor het kamp, waartoe de opstallen behoorden, uiteraard zijn functie en kreeg het na een aantal jaren een recreatieve status.
Nu de sindsdien intact gebleven bunkers in het kamp zelfs zo slecht zijn geworden dat van een fatsoenlijk vakantieverblijf geen sprake meer kan zijn, worden de bunkers weggehaald ten gunste van de bouw van recreatiewoningen.
Projectontwikkelaar Tasta bv heeft inmiddels een modelwoning klaar.
Herinnering
Over de sloop van de bunkers is iedereen het inmiddels wel eens. Maar kan het kamp zondermeer zomaar worden vergeten? Als het aan de bestuurders van de Stichting Gaast en Sted ligt niet. Bram de Smit, secretaris van de stichting, zou het liefst zien dat er op het affuit op het achtergelegen land een nieuwe radarpost word gebouwd. ‘Gewoon, om de herinnering uit die tijd levend te houden’. Momenteel is het bestuur op zoek naar een geschikte radar, het liefst een authentiek model ‘maar als het niet lukt een kopie’.
Bestuursleden speuren stad en land af, proberen zelfs in Duitsland zo’n radar op te snorren. Volgens Bram de Smit moet er in Bremen of Hamburg nog een radar zijn. Gepoogd is in Dwingeloo een radar te bemachtigen bij het daar gevestigde Planatron.
‘Een aantal opgestelde schotels werden vervangen maar bemachtiging van een exemplaar ligt moeilijk. We verwachten dat het een kopie zal worden’. In het laatste geval zal er een soort silhouet verrijzen, de contouren van de vroegere radar.
Kamp Eisbar
Het kamp in Sondel kreeg gedurende de Tweede Wereldoorlog bekendheid als radiopeilstation ‘Eisbar’. Het maakte deel uit van een netwerk van peilstations dat geheel Nederland overlapte. Om tot aanleg te kunnen komen waren in 1941 bij Sondel gronden onteigend. Eenmaal opgebouwd speurde de Luftwaffe vanuit de plek het luchtruim met radarapparatuur af.
Na de oorlog verdwenen ze bijna allemaal. Dat in Sondel hield tot nog toe stand al veranderde door de jaren heen haar functie. Hoewel, de bunkers behielden hun vorm en omvang. Op één van de bunkers, die met de naam Freya , stond een peilradar.
Verder stonden er peilradars op de affuiten net buiten het kamp. Volgens de Smit is het goed mogelijk om zo’n affuit geschikt te maken tot herinneringsmonument. Daarin worden ze gesteund door de gemeente Gaasterlân-Sleat.
Lanenstructuur
Als het aan Gaast en Sted ligt blijft dus het affuit buiten het huidige kamp en de bunker Freya behouden voor de toekomst. ‘Ze vormden tezamen het hart van het radarpeilstation’, zegt de Smit. Met behoud van de drie ‘kan de geschiedenis van het radarpeilstation voortreffelijk worden neergezet’.bovendien hoopt dat na de sloop van de bunkers, bij de daarop volgende herinrichting van het terrein, rekening wordt gehouden met de bestaande structuur. ‘Door die laanstructuur te handhaven kan ook daarin een stukje herinnering blijven bestaan’.
Wat dat laatste betreft is er en goede kan van slagen. ‘Ik heb schetsen van de projectontwikkelaar gezien en die komen aan die wensen tegemoet’.
Wat de bunker Freya betreft heeft De Smit minder hoop en verwacht dat de bunker evenals de andere bunkers gesloopt zal worden. In een brief aan de rijksdienst voor de Monumentenzorg in Zeist vraagt de stichting of de dienst belangstelling heeft en mogelijkheden ziet de Gaasterlanders in hun streven te steunen. Er zijn nog geen afspraken gemaakt. Ook over de mogelijkheden van een toekomstig beschermd monument is nog niet gesproken.Namens de gemeente Gaasterlân-Sleat onderhoudt ambtenaar Jan de Vries de contacten met monumentenzorg in Zeist.
Omdat de gemeenteraad destijds opdracht gaf tot het houden van een onderzoek naar de historische waarde van het kamp gaf de gemeente een extern bureau, deskundig op het gebied van oorlogsherinneringen, daartoe opdracht. ‘ Er is door het bureau wel een bepaalde waarde vastgesteld’, zegt Jan de Vries.
Dat leidde tot een aantal aanbevelingen waartoe behoud van de eerder genoemde laanstructuur er één is. ‘ Ook hecht het bureau wel waarde aan de bunkers in het kamp maar hun slechte staat doet dat teniet’. In plaats van de ene bunker waar Gaast en Sted hoop op heeft zou behoud van twee bunkers volgens dat onderzoek haalbaar moeten worden gemaakt. ‘
Die twee bunkers zouden een plaats moeten krijgen tegen de groensingel achter op het terrein’, zegt De Vries. Twee bouwkavel voor woningen zouden in dat geval plaats moeten ruimen. Eén van de twee bunkers zou tot een soort doorloopexpositieruimte gemaakt kunnen worden. ‘Door het aanbrengen van glazen wanden kan de historie van daarachter worden getoond’. In de andere bunker zou getoond moeten worden hoe het vertrek er tijdens de Tweede Wereldoorlog er bij stond.
Gaasterlân-Sleat onderhoudt ook de contacten met de grondeigenaren Smink en Veltman.
Mochten er overeenkomsten worden gesloten dan zal het gebied vermoedelijk worden opgenomen in een nog nader te ontwikkelen fietsroute langs de oorlogsherinneringen in Gaasterland. Ad Landman, eigenaar van het recreatiecentrum Sondel, is daar groot voorstander van. ‘Het leent zich er prima voor’, zegt hij.
Zelf deed hij ook al veel onderzoek naar de historie van het voormalige kamp dat hij sinds 1998 in bezit heeft. In de kantine van het centrum is een wand met foto’s en begeleidende teksten geplakt.Wethouder Willem Sprik van de gemeente Gaasterlân-Sleat is ook voorstander van een goede invulling.
Volgens hem is de zaak planologisch nog niet helemaal rond maar zal over niet al te lange tijd een sloopvergunning richting projectontwikkelaar gaan. ‘Maar dat kan niet eerder dan dat de provincie haar goedkeuring heeft gegeven. Is dat het geval kan upgrading beginnen’. Dat in de totale upgrading ruimte blijft voor de historie van het kamp is volgens Sprik een must.
‘Het is heel belangrijk als er iets van intact blijft. Er liggen per slot veel persoonlijke herinneringen’.
Bron: Balkster Coutant, 24 juli 2003 – Caterienus Meijer
Vochtige bunkers zwichten onder slopershamer
Slopers zijn gisteren begonnen met het neerhalen van zeventien bunkers in Sondel. Er komen veertien vakantiehuisjes voor in de plaats. De sloop bracht werknemers en initiatiefnemers in een vrolijke stemming.
SONDEL – Met een ratelend gedreun dringt de slopershamer door het dak van een bunker. De betonnen dakplaat is van 40 centimeter dik, maar de kraan van aannemer Haarsma uit Tjerkwerd zwicht niet. Sterker nog, uitvoerder Dickie Tjalsma is niet onder de indruk van het verzet van de betonnen kolossen op vakantiepark Sondel. De slopershamer heeft wel voor hetere vuren gestaan.
Bij ontstentenis van de machinist zit de uitvoerder vandaag zelf op de kraan. ,,It is prachtich moai wurk”, zegt hij. ,,Om my sit ik takom wike ek noch op de kraan.” Tjalsma verwacht zo’n drie bunkers per dag neer te halen, al is moeilijk te voorspellen hoe taai de bunkers stuk voor stuk zijn. De bouwkwaliteit verschilt namelijk sterk.
In de eerste bunker die gisterochtend met de grond gelijkgemaakt is , zat veel betonijzer. Maar in het platte dak van het tweede bouwsel dat Tjalsma onder handen nam, zaten maar enkele staven metaal.
,,It is dus hieltyd wer in ferrassing” , zegt de uitvoerder. ,,Dat is it moaie oan dit wurk.” Het is ook nog de vraag hoe sterk de funderingen zijn die de komende weken uit de grond gehaald moeten worden.
Bedrijfsleider Bouwe van Dijk weet wel hoe het kan dat de sloophamer soms zomaar dwars door het dak kan prikken.
De Sondelers die in de oorlog de bunkers voor de Duitsers moesten bouwen, saboteerden de zaak. Ze stopten bewust te weinig cement in de bouwspecie of ze verzuimden het beton te wapenen met ijzer. Ook namen ze wel bouwmaterialen mee naar huis om die te gebruiken of door te verkopen. Sommige muren donderen inderdaad als een kaartenhuis in elkaar al ze een tik van de slopershamer krijgen. Het lijkt wel of er allemaal zand tussen de stenen heeft gezeten.
,, Moet je eens kijken, die muur valt zo uit elkaar”, roept Jeannette van Beem van het vakantiepark verrukt. Zij en haar man Ed Landman volgen de rupskraan op de voet en reageren bijkans euforisch op de sloop van de muffe en lekke bunkers. In feite zijn ze altijd al ongeschikt geweest om groepen kampeerders in onder te brengen, zegt Landman. Hij gebruikt alleen nog een paar grote voor vaste groepen.
Nu tijdens de sloop opnieuw blijkt dat de muren en platte daken broos zijn en vol zitten met vocht, komt dat de eigenaren goed uit. Het toont aan dat de bunkers echt niet bewaard konden worden, zoals verschillende dorpsbewoners graag zouden zien.
De sombere uitstraling van de donkerrood geverfde betonklompen schrikt bovendien campinggasten af.
,,Sommige toeristen maken rechtsomkeer zodra ze de bunkers zien”, weet Van Beem.
En dus moest er iets gebeuren. ,,Wij zijn net KPN”, stelt Landman. ,,Om de camping weer gezond te maken, moeten we een deel van het bedrijf verkopen. Wij verkopen dus grond.” Die grond gaat naar de eigenaren van de 36 tot 40 huisjes de Tadema Vastgoed uit Leeuwarden op het terrein bouwt.
Ook voor de verkoop is de sloop van in elk geval de eerste rijen bunkers goed, stelt Landman. Vlak voor deze rijen bunkers is al een modelwoning neergezet en er is ook al een vakantiehuisje verkocht. ,, Maar als mensen die bunkers zien, happen ze toch minder snel toe”, aldus Landman.
Behalve de bunkers gaan nog tien andere gebouwen en gebouwtjes op het recreatieterrein plat. ,,Ook onze woning wordt op den duur vervangen. In feite blijft alleen het toilet gebouw op de huidige camping staan. En dat moeten we dan nog renoveren ook.”
Bron: Leeuwarder Courant, 8 nov. 2003 – Jan Arendz
Nieuw 'Kamp' krijgt vorm
Voor de bouwvak 2004 werd het dak van het eerste verkochte huis geplaatst. Het huis is hetzelfde als de modelwoning die in april 2003 is gebouwd. Na de bouwvak werden ook de grote gaten waar de bunkers stonden gevuld met zand. Begin september was er weer geratel te horen op het Kamp.
Deze keer was het zwembad en het kleine zwembad met bijbehorende gebouwtjes aan de beurt om afgebroken te worden. Ook hier had de kraan met sloophamer van aannemer Haarsma geen problemen mee. De grote brokken beton van het zwembad werd bij de vermalen restanten van de bunkers gedeponeerd.
Alleen de woning van de beheerder staan nu nog. Op de plaats van het verdwenen zwembad en de bult grond alwaar een tribune destijds van was gemaakt zijn hierna geheel plat gestreken en is nu mits september een begin gemaakt van de weg die door het Kamp loopt. In eerste instantie zal hier de riolering in worden gelegd en nadien zal dit worden opgevuld met de resten van de voormalige bunkers. Tot januari 2005 zullen er een 9 tal woningen worden gebouwd, en vanaf begin 2005 nog eens 5 woningen. Totaal 40 nieuwe woningen.
Kamp Sondel worstelt met oude fout in papieren
SONDEL – De eigenaren van het Recreatiepark Sondel zijn boos over een bijna zestig jaar oude fout van de gemeente Gaasterlân-Sleat. Het vakantiekamp is nooit in de gemeentelijke boeken geregistreerd. Onlangs zijn alle bunkers en bijgebouwen gesloopt.
De eigenaren mogen naast veertig vakantiehuisjes nu maar een kwart van de oorspronkelijke horeca voorziening terugbouwen.
De Duitsers bouwden de zeventien bunkers in 1942. Het terrein is sinds 1947 vakantiekamp, maar is nooit vastgelegd in een bestemmingsplan. De gemeente stelt nu dat het recreatiebedrijf wordt gedoogd en heeft de exploitatie vergunning ‘formeel onjuist’ verklaard. De gebouwen op het terrein zijn illegaal, vindt Gaasterlân-Sleat.
De gemeente wil het vakantiepark opnemen in een nieuw bestemmingsplan, maar staat maar 150 vierkante meter in plaats van bijna 700 vierkante meter aan horecavoorzieningen toe. De eigenaren Ed Landman en Jeannette van Beem maken hiertegen bezwaar. ,,Ze zetten ons op slot.”
Omdat het nieuwe bestemmingsplan nog niet geldig is, moeten de ondernemers voor elke bouwactiviteit vrijstelling aan de raad vragen. Deze procedure kost meer tijd en geld dan de aanvraag van een gewone bouwvergunning. In Gaasterlân-Sleat zijn extra leges voor rijstelling tussen de €500 en € 2000.
Volgens Landman kan een gemeente na zestig jaar niet zomaar meer spreken van gedogen. Na tien jaar geld het gewoonterecht, vind hij. ,,En als ik een vergunning heb, ben ik toch legaal. Bovendien moet de gemeente elke tien jaar het bestemmingsplan aanpassen. Ambtenaren zijn in gebreke gebleven en wij zijn daar de dupe van.”
Wethouder Willem Sprik noemt het ontbreken van het vakantiekamp in het bestemmingsplan ,,ferwytber gedrach” van de gemeente. Hij denkt dat de aard van het terrein hier alles mee te maken heeft. ,,Hokker bestimming jouwe jo oan ferlitten Dútske bunkers?” Hij vindt niet dat vanwege het eerdere verzuim nu alles maar moet kunnen op deze plek.
Sprik vindt dat de gemeente juist heel coulant is geweest. “Der binne no santjin ferfallen bunkers ôfbrutsen en der komme fjirtich ferkânsjehúskes foar werom.”
Landman vindt dat zijn nieuwbouw niets met welwillendheid te maken heeft. “Het is de normaalste zaak van de wereld dat ze die huisjes toestaan. De gemeente heeft in haar notities altijd over opwaardering en kwaliteitsverbetering, daar wordt zij zelf ook beter van. Dit past helemaal in haar straatje.”
Bron: Leeuwarder Courant, 23 dec. 2005
Woning en infocentrum bijna klaar
Sondel april 2007, De timmerlieden en installatiebedrijven zijn nog druk in de weer om de laatste hand te leggen aan de nieuwe woning en infocentrum van het nieuwe Bungalowpark Sondeler Gaast. Dit is althans het laatste nieuwe bouwwerk wat wordt gebouwd. Als de familie Landman overgaat naar de nieuwe woning zal hun oude woning worden gesloopt welke vroeger ook een bunker was.
In de volksmond zal de naam kamp altijd wel blijven bestaan maar de beheerders hebben het kamp omgedoopt tot Sondelergaast
Er is nu niets meer terug te vinden van het kamp ‘Eisbär. Alleen de vervallen bunkers in de landerijen er om heen doen nog spreken van de oorlogsjaren 1940 – 1945. Riedo.nl
Bungalows op kampeerplekken in Sondel
Recreatiepark Sondel is na dit seizoen camping af. Eigenaren Ed en Jeanette Landman gaan zich helemaal richten op luxe vakantiehuizen, want met de camping is geen droog brood te verdienen. Het is een moeilijke beslissing voor het echtpaar., dat het park inmiddels tien jaar runt. De camping bestaat al sinds 1972 en is eigenlijk niet weg te denken uit de omgeving. Ed Landman: ,,Maar we moesten een keuze maken, want de camping is nooit winstgevend genoeg geweest.
” Tot 2005 ging het nog redelijk, maar daarna zakte de markt helemaal in elkaar. ,,Als we in het hoogseizoen voor 20 procent bezet zijn, is het veel.” De onderbezetting komt volgens hem doordat er in de omgeving in een korte tijd te veel kleine campings zijn bijgekomen. ,,Er zijn veel vijvers, maar niet genoeg vissen. Steeds minder mensen gaan kamperen, maar er komen wel meer campings bij. Daar zijn wij de dupe van.”
Het idee om de camping te sluiten en daarvoor in de plaats dertig bungalows te bouwen is niet zomaar uit de lucht komen vallen. Een aantal jaren geleden zijn de zeventien oude bunkers bij het recreatiecentrum gesloopt om ook daar bungalows te plaatsen. Dat bleek een goede zet te zijn. ,,Het ging boven verwachting. Binnen twee jaar zijn ze allemaal verkocht.”
De bedoeling is dat volgend jaar met de bouw van de nieuwe bungalows wordt begonnen. De vakantiehuizen worden zo gebouwd dat ook mensen met een lichamelijke beperking er zonder problemen kunnen vertoeven. De plannen liggen nu bij de gemeente voor goedkeuring.
Bron: Leeuwarder Courant, 2 juli 2008 – Margje Kooistra
Laatste bunker gaat plat
De laatste bunker op het recreatiekamp wordt afgebroken. Dit was de woning met kantoor/receptie van de Fam. Landman. Het nieuwe infocentrum is gereed gekomen en de familie is gelijk verhuisd.
De oude bunkerwoning was niet echt meer ´je van het´.
Het bedrijf Boekema uit Workum staat hier met een kraan om de laatste restanten van het voormalige Kamp ´Eisbär´ plat te gooien. Alleen de vervallen bunkers in de omringende landerijen, gepakt door de ´tand des tijds´, spreken nog van een stukje oorlog.
Riedo.nl 19 maart 2009
Realisatie eerste luxe recreatiewoning
De eerste modelwoning is in aanbouw. In totaal zullen er een dertig tal luxe (hogere prijscategorie) recreatiebungalows worden gebouwd op de voormalige campingplekken. De plek waar deze bungalows komen te staan is eertijds door directeur Jaap Mulder in 1965 aangekocht als weiland voor uitbreiding van het recreatiecentrum.
Door onderbezetting bracht de camping te weinig op aldus Ed Landman en is daarom besloten om de camping te sluiten en hier voor in de plaats een 30-tal luxe recreatiewoningen te bouwen.
Riedo.nl sept. 2010
